अंग्रेजी सुधार्न जे भेटेँ त्यही पढ्थेँ
कहिलेकाहीँ साता पन्ध्र दिनसम्म पनि पढ्दिनँ, कहिले पेसागत कारणले गर्दा महिनामा चारपाँचवटा किताब नपढी सुखै पाइन्न । पढ्ने रहर त सानैदेखिको हो । तर विद्यालयमा हुँदा पाठ्यपुस्तकबाहेक अन्य धेरै किताब पढ्ने मौका पाइन्न थियो । तेह्रथुममा निमाविसम्म अन्य क्रियाकलाप त हुन्थे तर पुस्तकालय थिएन । हाइस्कुलमा पुस्तकालय बनाउने कोसिस भर्खर भएको थियो । त्यति बेला पुस्तकालयमा पाइने किताब विद्यार्थीका लागि काम लाग्ने थिएनन् । लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘लक्ष्मी निबन्धसंग्रह’ पनि विद्यालय तहमा नबुझिने रहेछ, महाकाव्य पनि त्यस्तै । मेची कलेजमा आईए पढ्न थालेपछि अंग्रेजी सुधार्ने कोसिसमा अंग्रेजीका जे जति किताब भेटे पनि पढ्न थालेँ । हामीभन्दा अघिल्लो पुस्ताले पढेका एसएलसीसम्मको कोर्समा पनि निकै राम्रा किताब रहेछन् । तेन्जिङ नोर्गेले लेखेका ‘सगरमाथा कसरी चढेँ’ भन्ने किताब पनि पढेँ । त्यसपछि पढाइमा रुचि बढ्दै गयो । जाँच दिएर नतिजा नआइन्जेलसम्म झन्डै आठनौ महिना कुर्नुपथ्र्यो । त्यति बेला म पहाड गएँ । हिउँदको बेला भएकाले त्यति काम पनि थिएन । त्यहाँ घरगाउँमा भेटेजति सबै पढेँ ।ज्ञानमात्रै होइन, ग्राहक पनि बढायो
२०४२ साल भदौमा काठमाडौं आएँ । केही समय जागिर खोजेँ त केही समय भक्तपुरमा पढाएँ । यस्तो कामले हुँदैन भनेर एक वर्षपछि डिल्लीबजारको ओरालोमा शुभकामना पत्रपत्रिका केन्द्र खोलेँ । त्यति बेला दुईतीन वर्षसम्म त मेरो काम नै पढ्ने भयो । आफूले पढ्ने र आफूलाई राम्रो लागेको किताब अरूलाई बेच्ने गर्थें । चल्तीका र बेचल्तीका किताब पनि प्रायः सबै पढेँ । त्यति बेला पसल र कलेजको पुस्तकालयमा उपलब्ध नभएका किताबहरू भारतीय, अमेरिकन र ब्रिटिस काउन्सिलमा गएर पढ्थेँ । त्यसले मेरो ज्ञानमात्रै होइन, ग्राहक पनि बढायो । मैले ग्राहकलाई उनीहरूको रुचिअनुसारको किताब छानेर दिने हुनाले व्यापार बढायो । मैले आरके मैनाली, सीपी मैनाली, मोदनाथ प्र िश्रत र मञ्जुलका चारवटा गजबका किताबहरू पाँचपाँच हजार प्रति प्रकाशन गरेपछि २०४८ सालमा पसल बन्द गरेँ । अन्त नपाए प्रदर्शनी पर्खन्छु । म आफैं विदेश जाँदा त किताब ल्याउन्न । विदेशमा रहेका साथीहरूसँग आफूलाई चाहिने किताब मगाउँछु । यसरी अहिलेसम्म आठदसवटा किताब मगाएको छु । बाबरले कसरी आफ्नो बाल्यकालदेखि भारतसम्म जित्यो भन्नेबारेमा लेखिएको किताब ‘बाबुर नामा’ मलाई हरि शर्माजीले विदेशबाट ल्याइदिनुभएको थियो । त्यसैगरी पत्रकारिताको ‘द युनिभर्सल जर्नलिस्ट’ बीबीसी सेवाका जितेन्द्र राउतजीले र फ्रान्सिस फुकुवाको किताब किरणजीले ल्याइदिनुभएको थियो । प्रायः नेपालमै किन्छु । बरु किताब नपाए प्रदर्शनी पर्खन्छु । पोहोर साल नपाएको शेखर पाठकको ‘कैलाश मान सरोवर यात्रा’ यसपटकको प्रदर्शनीमा भेटेँ । प्रदर्शनीमा सस्तो नभए पनि अन्त नपाइने हुनाले मैले यसपालि बुक ट्रस्ट अफ इन्डियाको करिब २० वटा किताब किनेँ । एउटै किताबलाई तीन हजार रुपैयाँ बजेट छुट्याउने म त्यति व्यवस्थित मान्छे होइन । पसलेसँग दोस्ती भएकाले पैसा नभएको बेलामा पनि केही किताब लैजान पाइन्छ । आजभन्दा करिब १२ वर्षअगाडि टोनी ह्यागनको ‘बिल्डिङ ब्रिजेज टु थर्ड वल्र्ड’लाई तीन हजार रुपैयाँ हालेर किनेको थिएँ । चित्र धेरै भएकाले पनि किताब असाध्यै राम्रो छ ।
समाज बुझ्न पढ्नुपर्छ
पत्रकारितामा लागेपछि पढ्ने बानीले मात्रै होइन, बाध्य भएर नपढी नहुने भयो । मैले अलि बढी समय वातावरण पत्रकारितामा बिताएँ । वातावरणको कन्सेप्ट र त्यसभित्रको हरेक कुरा नबुझी कामै गर्न नसक्ने भएँ । पत्रकारिता गर्दै जाने क्रममा नेपालको करिब दुई तिहाइ भाग घुमेपछि समाज बुझ्न पढ्नुपर्ने रहेछ भन्ने महसुस भयो । त्यसैले स्नातकोत्तरमा समाजशास्त्र र मानवशास्त्र पढेँ । त्यसपछि घुमेर देखेर नबुझेका कुरा किताबले बुझाउन मद्दत ग¥यो । यसले गर्दा पत्रकारितामा पनि सजिलो भयो ।
दुइटै नपढी सुखै पाइन्न
मसँग करिब १२ सयजति किताब छन् । त्यसमा नेपाली, हिन्दी र अंग्रेजी सबै छन् । मेरा साथी हस्त गुरुङ भन्नुहुन्थ्यो, ‘नेपाल बुझ्नलाई तलतिर काशी पनि पढ्नुपर्छ, मास्तिर ल्हासा पनि बुझ्नुपर्छ । यो काशी र ल्हासा सभ्यताको प्रभाव परेको क्षेत्र हो ।’तिब्बती र चिनियाँ भाषा पनि जान्दिनँ । त्यसैले मास्तिरको जान्नलाई अंग्रेजीमा भर पर्नुप¥यो र तलतिरको बुझ्न अंग्रेजी र हिन्दीका किताब पढ्नुप¥यो । विधागत हिसाबले भन्ने हो भने पेसाका कारण बढी पढ्ने फिक्सन हो । त्यसबाट विषयवस्तु र सूचना थाहा पाइन्छ । त्यसैगरी लेख्ने शैली र लेखनको स्वाद थाहा पाउन नन फिक्सन पढ्नैपर्छ । त्यसैले दुइटै विधा नपढी सुख पाइन्न ।
कविता बुझ्ने तागत छैन
कवितामा धेरै रुचि छ तर रामा कविता बुझ्नसक्ने तागत मसँग छैन । कविले त राम्रा लेखेका हुन्छन् तर म कतिपय राम्रा कविता बुझ्दिनँ । यस्तो मलाई मात्रै हो कि अरूलाई पनि हुन्छ कुन्नि ? धेरैजसो कविता किताबमा पढेर नबुझेपछि ममा कविता बुझ्ने केही पनि रहेनछ भन्ने लाग्छ । कवि वा अरू कसैले व्याख्या गर्दै वाचन गरेर सुनाइदिएपछि कविता त पढ्नेभन्दा पनि सुन्ने विधा पो रहेछ कि जस्तो लाग्यो मलाई । कविको क्षमता भरपूर उपयोग गरिएका कविताचाहिँ बुझ्न अलि गाह्रो लाग्छ ।
पढ्दा हाइलाइटर र कलम सँगै
कुनै किताब तीनचार चोटि पनि पढेको छु । कर्णालीका बारेमा बुझ्न ‘कर्णाली अन्डर स्ट्रेस’ पढेँ । यसले हिमाल र नेपाल बुझ्न मद्दत ग¥यो । दोहो¥याउँदा जुन चाहिने हो, त्यहीमात्रै पढ्छु । म पढ्दा हाइलाइटर र कलम लिएर बस्छु । मलाई कुनै कुरा स्वाद लाग्यो भने हाइलाइट गरेर किन स्वाद लाग्यो भनेर पनि लेख्छु । यसले गर्दा मलाई पछि चाहिएको बेलामा त्यसलाई उल्लेख गर्न सजिलो हुन्छ ।
खतराबाट सतर्क गराउन किताब
शक्तिका केन्द्रले आफ्नोवरिपरि अन्य स्रोतहरूलाई तानेर ल्याउँछ र तिनको शोषण गर्छन् । समाजका यस्ता कुराहरू बुझ्न सैद्धान्तिक विषयमा लेखिएका किताबले मद्दत पु¥याउँछ । किताबले कुनै पनि विषयमा छर्लंग पार्दै हामीलाई अन्धकारबाट उज्यालोमा लैजान मद्दत गर्छ । तिम्रो वरिपरि खतरा छ है भन्नेबारेमा सतर्क गराउनुका साथै तिम्रो जीवनलाई यी विभिन्न कुराले सरल बनाउँछ भन्नेबारेमा पनि किताबले नै बताउँछ । त्यसैगरी फिक्सनले हाम्रो सिर्जनशीलता बढाउँछ ।
भेटघाटमा किताबका कुरा
पढ्ने मान्छेसँग भेट हुँदा किताबका कुरा प्रायः निस्कन्छ । आआफ्ना चाखका विषयमा पनि कुरा हुन्छ । फलानो किताब त तैंले पढ्नैपर्छ भनेर कतिले सुझाउँछन् । अनौपचारिक भेटमा कुनै किताबलाई विवेचनात्मक ढंगमा हेर्ने पनि गरिन्छ । मलाई जे लागेको हुन्छ, अरूलाई अर्कै लागेको पनि हुनसक्छ ।
किताब किन्ने आधार
नेपालमा पुस्तक समीक्षा स्वतन्त्र प्रकारले गर्नेभन्दा पनि लेखक र प्रकाशकले भनेपछि वा साथीले भनेकाले गर्ने प्रचलन छ । त्यसैले पत्रपत्रिकामा प्रकाशित समीक्षा २५ प्रतिशतमात्रै सत्य हुन्छ । मैले किताब किन्दा समीक्षा पनि एउटा आधार हो भने अर्को किताबको अंश । किताबको अंश पढेर यो किताब यत्तिको रहेछ भनेर अनुमान लगाउन सकिन्छ । कहिलेकाहीँ किताब पल्टाएर हेर्दा रुचिका विषय भएमा पनि किनिन्छ । मैले जसरी पहिले अरूलाई मद्दत गर्थें, अहिले मलाई पुस्तक पसलेले सहयोग गर्छन् । कहिलेकाहीँ उनीहरूले यति हिम्मतका साथ मलाई यो किताब राखिदिएको छु भन्छन् कि नकिनी सुखै पाइन्न । तर, घर ल्याएर पढ्दा ती अति उपयोगी हुन्छन् ।
आत्मकथा पढ्दै
मैले एकपटक किताबका कुरा चल्दा पढ्न मन लागेको किताब बिल क्लिन्टनको बायोग्राफी भनेको थिएँ । मेरो कुरा सुनेर साथीले अमेरिकाबाट पठाइदिनुभएछ । किताबमा नलेखिएकाले को साथीले पठाए भनेर पत्ता लगाउन निकै गाह्रो प¥यो तर पछि पत्ता लगाएँ । अहिले हरिवंश राय बच्चनको आत्मकथा पढिरहेको छु । चार खण्डमा विभाजित यो पुस्तक खोज्न जाँदा पनि एउटा पसलमा दुई र चार खण्डमात्रै पाएँ । पछि अर्को ठाउँमा जाँदा एकदेखि चारसम्मको सेट भेटेँ । तर ती पसलेले तपार्इंलाई हो भने यो सेट फुटाएर दिइहाल्छु नि भने । अहिले मसँग सबै खण्ड छन् । अहिले पनि हिन्दीका केही किताब चाहिएकाले साथीलाई लिस्ट दिएर पठाएको छु ।
हराउनुभन्दा अरूले नपढे जाती
किताब मागेर लानेले फिर्ता नगरेपछि अचेल त कसैलाई दिए माया मारेरै दिने गरेको छु । किताब फिर्ता नगर्दा मैले पढेर चिह्न लगाएका महŒवपूर्ण कुरा पनि हराउने र पछि चाहियो भने पूरै किताब पढ्नुपर्ने हुँदा हत्ते गरेर माग्नेलाई किताब किनैरै दिन्छु । किताबै हराउनुभन्दा त्यसले नपढे नि जाति हुन्छ भनेर उसलाई पढ्न प्रेरित गर्न छाडिसकेँ । मैले पनि कुनै मागेर पढेको छु त कुनै फोटोकपी गरेर । सरदार रुद्रराज पाण्डेको ‘त्यस बखतको नेपाल’का चारवटै भोलम मसँग छ । त्यो सबै साथीसँगै मागेको हुँ । उसले अहिलेसम्म मागेको पनि छैन । यो निकै बहुमूल्य भएकाले अबचाहिँ मागे पनि दिन्नँ कि जस्तो लाग्छ ।
सबै विधा महत्वपूर्ण
१८८७ सालयता नेपालमा विद्रोह नै विद्रोह भएको छ । कहिलेकाहीँ यस्तै विषयमा लेखिएका सैद्धान्तिक किताब पढ्नुपर्छ । नेपालका ठूलाठूला योजना निर्माणमा बसेका व्यक्तिले विदेशका किताब पढ्दा यहाँ बनाइने योजना प्रभावकारी नहुन सक्छ । त्यसैले नेपालका बारेमा जानकारी दिने किताब पढ्नुपर्छ । त्यसैगरी सकिन्छ भने प्रयोग गरेका साहित्य पढ्नुपर्छ, सकिन्न भने सजिलैसँग बुझ्न सकिने र साहित्यको उपल्लो सिर्जना भएका किताब पढ्नुपर्छ । त्यसैले युवा पुस्ताले आख्यान, गैरआख्यान र मनोरञ्जनात्मक गरी सबै विधाका किताब पढ्नुपर्छ ।
एउटा लेख लेख्न २० किताब
मैले कुनै पनि फिचर र लेख लेख्दा कहिले धेरै पढ्ने गरेको छु भने कहिलेकाहीँ एउटै नपढी पनि लेखेको छु । एकपटक मैले बुद्धिजीवीका बारेमा एउटा विचार लेख्न करिब २० वटा किताबमा सम्बन्धित विषयका बारेमा पढेको थिएँ । जुन कुरा अरूले जानेको छ, त्योमात्रै लेखेर पुग्दैन भनेर मैले ती किताब र तिनमा भएका सम्बन्धित अंश पढेको थिएँ ।
२०७२ भदौ २६ मा अन्नपूर्ण पोष्टमा प्रकाशित
No comments:
Post a Comment